Nowotwory występują powszechnie u psów. Dotyczą wszystkich ras i ich krzyżówek. Zaobserwowano, że u niektórych ras występuje większe ryzyko pojawienia się pewnych typów nowotworów. Sugeruje to, że zapadanie na dany rodzaj nowotworu może mieć uwarunkowanie genetyczne.
Chociaż etiologia większości nowotworów jest prawdopodobnie wieloczynnikowa, zaobserwowano, że ograniczona różnorodność genetyczna widoczna u psów czystej krwi może mieć związek z częstszym występowaniem nowotworu właśnie w tej grupie. Przy zastosowaniu najnowszych metod, polegających m.in. na zidentyfikowaniu genów odpowiedzialnych za choroby, może się okazać, że posiadamy potężne narzędzie do wyjaśnienia złożonych schorzeń występujących zarówno u ludzi, jak i zwierząt.
Chociaż etiologia większości nowotworów jest prawdopodobnie wieloczynnikowa, zaobserwowano, że ograniczona różnorodność genetyczna widoczna u psów czystej krwi może mieć związek z częstszym występowaniem nowotworu właśnie w tej grupie. Przy zastosowaniu najnowszych metod, polegających m.in. na zidentyfikowaniu genów odpowiedzialnych za choroby, może się okazać, że posiadamy potężne narzędzie do wyjaśnienia złożonych schorzeń występujących zarówno u ludzi, jak i zwierząt.
MIĘSAK HISTIOCYTARNY (HISTIOCYTIC SARCOMA)
Mięsak histiocytarny jest nowotworem rzadko występującym w populacji psów, ale u pewnych ras zauważono podatność do zapadania na tę chorobę. Dotyczy to zwłaszcza berneńskich psów pasterskich, u których jest on jest przyczyną śmierci nawet 25% wszystkich przedstawicieli rasy, a także flat-coated retrieverów (mięsak histiocytarny stanowi ok. 25% wszystkich nowotworów oraz do 50% wszystkich nowotworów złośliwych występujących u tej rasy). W przypadku postaci rozsianej u berneńskich psów pasterskich objawy zazwyczaj są niespecyficzne, łącznie z osowiałością, apatią, niechęcią do jedzenia i utratą wagi. W badaniach stwierdzana jest wieloogniskowa choroba, dotycząca głównie płuc, śledziony, wątroby, szpiku kostnego i węzłów chłonnych. Nieprawidłowości w badaniu krwi to głównie niedokrwistość i małopłytkowość. Choroba bardzo szybko postępuje i jest śmiertelna. Wiele psów jest poddawanych eutanazji przed postawieniem rozpoznania. Czas przeżycia od momentu diagnozy wynosi średnio 49 dni.U flat-coated retrieverów miejscowa postać najczęściej rozwija się w głębokich warstwach mięśni kończyn lub okołostawowo, szczególnie w okolicy łokcia. Wszystkie zmiany są wysoce złośliwe i szybko rozprzestrzeniają się do okolicznych węzłów chłonnych, narządów miąższowych i skóry (ponad 70% przypadków).
Obie formy mięsaka histiocytarnego są wysoce złośliwe. W dużej mierze odporne na konwencjonalne metody leczenia. Rokowanie jest niepomyślne.
Zaobserwowano również pewną częstotliwość występowania tego typu nowotworu u rottweilerów i golden retrieverów.
KOSTANIAKOMIĘSAK (OSTEOSARCOMA)
Kostniakomięsak kości długich jest najpowszechniejszym nowotworem złośliwym kości u psów, stanowiąc 85-90% pierwotnych nowotworów kości. Prawie wyłącznie atakuje duże i olbrzymie rasy jak rottweiler, dog niemiecki, wilczarz Irlandzki, greyhound i bernardyn. Nowotwór zlokalizowany jest w okolicach przynasad kości długich.Etiologia kostniakomięsaków jest prawdopodobnie wieloczynnikowa. Wiąże się z szybkim wzrostem kości w okresie wczesnego rozwoju i z siłą nacisku na kości z powodu obciążenia (prawdopodobnie w wyniku mikrozłamań). Wzrastająca waga i wzrost wydają się być ważnymi czynnikami w rozwoju tego nowotworu u psów. Wykazano obecność hormonu wzrostu w próbkach kostniakomięsaków psów. Hormony płciowe mogą również przyczynić się do zwiększonego ryzyka rozwoju tego rodzaju nowotworu, czyli większe prawdopodobieństwo wystąpienia osteosarcomy dotyczy niekastrowanych samców i samic.
Inne rasy, u których zaobserwowano zwiększone ryzyko rozwoju osteosarcomy to doberman, owczarek niemiecki, golden retriever, seter Irlandzki, leonberger oraz charty, takie jak chart szkocki i borzoj. Kostniakomięsaki powszechnie występują u emerytowanych wyścigowych greyhoundów, możliwe więc, że dodatkowe znaczenie ma również stres lub urazy.
NACZYNIAKOMIĘSAK (HEMANGIOSARCOMA)
Naczyniakomięsak jest wysoce złośliwym nowotworem wywodzącym się ze ściany naczyń krwionośnych. Szacuje się, że stanowi 7% wszystkich nowotworów złośliwych psów. Najczęstszym pierwotnym miejscem występowania naczyniakomięsaka u psów to narządy trzewne, szczególnie śledziona i wątroba. Może również wywodzić się z prawego uszka serca. Skórna postać hemangiosarcomy jest spotykana u psów jasno umaszczonych o niepigmentowanej skórze, w szczególności na wewnętrznej stronie brzucha. Promienie UV mogą odgrywać pewną rolę w procesie powstawania tej formy choroby. U pewnych ras zauważono predylekcję do występowania trzewnej postaci naczyniakomięsaka. Zwiększoną częstotliwość występowania tego nowotworu zauważono u owczarków niemieckich, a także u bokserów i golden retriverów.Najnowsze badania donoszą, że hemangiosarcoma stanowi poważny problem u golden retrieverów w Północnej Ameryce i szacuje się, że dotyczy 1 na 5 psów zarejestrowanych w Golden Retriever Club of America. Jednocześnie nie zauważono wzmożonego występowania hemangiosarcomy u tej rasy w Wielkiej Brytanii. Co więcej, dane z badań dotyczących psów ubezpieczonych pokazują, że u golden retrieverów występuje mniejsze ryzyko zachorowania niż u pozostałych ras.
GUZ Z KOMÓREK TUCZNYCH (MASTOCYTOMA)
Guz z komórek tucznych jest powszechnym nowotworem dotyczącym skóry psów. Szacunkowo stanowi 7-21 % wszystkich nowotworów skóry u tego gatunku. W Wielkiej Brytanii mastocytoma jest drugim, co do popularności złośliwym nowotworem występującym u psów (po mięsaku tkanek miękkich) z częstotliwością występowania 129 na 100 000 ubezpieczonych psów na rok. Skórna postać guza z komórek tucznych jest zazwyczaj pojedynczą zmianą, ale jej kliniczny wygląd może być zmienny, a także może rozwijać się więcej niż jeden niezwiązany guz. Zwiększone ryzyko występowania mastocytomy zaobserwowano u bokserów, bullmastiffów, boston terrierów, stafford bull terrierów.Może to być związane z wspólnym pochodzeniem. Rasy zostały zestawione w grupie ściśle powiązanych filogenetycznie. Większą zapadalność na tę chorobę stwierdzono również u rhodesian ridgebacków, mopsów, wyżłów weimarskich, beagle’ów i golden retrieverów. W jednym z badań zaobserwowano zjawisko występowania mastocytomy u młodych shar-pei. Nisko zróżnicowana postać guza z komórek tucznych (III stopień złośliwości histologicznej) częściej występuje u zwierząt młodych.WYSOKIE RYZYKO ROZWOJU MCT | NISKIE RYZYKO ROZWOJU MCT |
bokser | shollie* |
rhodesian ridgeback | pudel toy |
wyżeł węgierski | chihuahua |
boston terrier | lhasa apso |
wyżeł weimarski | pudel miniaturowy |
shar-pei | husky syberyjski |
bullmastiff | yorkshire terrier |
mops | rottweiler |
labrador retriever | dog niemiecki |
american staffordshire terrier | doberman |
golden retriever | jamnik |
seter angielski | cocker spaniel amerykański |
pointer angielski | mieszaniec |
*German Shepherd Collie – nowa rasa, krzyżówka Owczarka Niemieckiego i Collie
Tabela 1. Rasy, u których najczęściej oraz najrzadziej dochodziło do rozwoju Mastocytomy na podstawie sondażu niedawno przeprowadzonego w Stanach Zjednoczonych (Identification of the most common cutaneous neoplasms In dogs and evaluation of breed and age distributions for selected neoplasms. J.A. Villamil, C.J. Henry, J.N. Bryan et al.)
W badaniach przeprowadzonych przez autorów źródłowego artykułu, najwięcej przypadków guzów z komórek tucznych zaobserwowano u labrador retrieverów, golden retrieverów, staffordshire bull terrierów (w porównaniu z całą populacją pacjentów kliniki autorów), a rzadziej dochodziło do rozwoju mastocytomy u owczarków niemieckich, cocker spanieli, cavalier king charles spanieli, west highland white terrierów.
Guzy z komórek tucznych wykazują duże zróżnicowanie kliniczne. Co ciekawe, to rasa może mieć na to wpływ. Chociaż u bokserów i bulldogów występuje wyższe ryzyko rozwoju mastocytomy, to te rasy mają tendencję do niskiej stopnia złośliwości, czyli mniej agresywnej postaci, jak również w przypadku mopsów. Labradory retrievery mają tendencje do bardziej agresywnych nowotworów, a u golden retrieveriów występuje ryzyko rozwoju rozsianych guzów.
CHŁONIAK/BIAŁACZKA (LYMPHOMA/LEUKEMIA)
Chłoniak złośliwy jest najczęściej występującym nowotworem układu krwiotwórczego u psów. Szacunkowo dotyczy od 13 do 33 na 100 000 psów rocznie. W kilku przeprowadzonych badaniach zauważono, że ryzyko wystąpienia chłoniaka jest znacznie wyższe w przypadku bokserów, bullmastiffów i buldogów w porównaniu z innymi rasami. Natomiast u bassetów houndów, bernardynów, terierów szkockich, airedale terrier, bouvier des flandres, labradorów retrieverów i rottweilerów ryzyko rozwoju chłoniaka jest podwyższone. W epidemiologii chłoniaków zaważono również powiązania rodzinne. Opracowane dane na temat populacji ubezpieczonych psów w Wielkiej Brytanii wykazały istotną zależność rasy, z bokserem, bulldogiem, mastiffem na czele, ze zwiększoną częstością występowania chłoniaka w niektórych przedziałach wiekowych. U angielskich springer spanieli, golden retrieverów, rottweilerów wskaźnik częstości występowania chłoniaka w pewnych przedziałach wiekowych był wyższy niż oczekiwano.RASA | WIEK ≤ 3 LAT | 4 LATA ≤ WIEK ≤ 6 LAT | 7 LAT ≤ WIEK ≤ 9 LAT | 10 LAT ≤ WIEK ≤ 14 LAT | |
U. / P. | U. / P. | U. / P. | U. / P. | RAZEM | |
BOKSER | 1 / 1,06 | 2 / 1,05 | 4 / 0,75 | 3 / 0,52 | 5628 |
BULLDOG | 3 / 0,38 | 0 / 0,24 | 0 / 0,10 | 0 / 0,006 | 1720 |
BULLMASTIFF | 0 / 0,21 | 3 / 0,17 | 0 / 0,09 | 0 / 0,016 | 1075 |
ANG. SPRINGER SPANIEL | 0 / 0,72 | 0 / 0,87 | 1 / 0,89 | 3 / 0,93 | 4308 |
GOLDEN RETRIEVER | 5 / 1,02 | 3 / 2,78 | 1 / 2,40 | 6 / 2,86 | 11348 |
ROTTWEILER | 0 / 0,45 | 0 / 0,32 | 2 / 0,44 | 0 / 0,38 | 2446 |
POZOSTAŁE RASY | 13 / 17,32 | 19 / 21,6 | 19 / 22,31 | 15 / 22,31 | 104159 |
RAZEM | 130684 |
(objaśnienia skrótów: U. - wyniki uzyskane w badaniu; P. - wyniki przewidywane)
Tabela 2. Zależność rasy psów ze zwiększoną częstością występowania chłoniaka na podstawie populacji ubezpieczonych psów w Wielkiej Brytanii. Porównanie obserwowanej liczby przypadków chłoniaka w zależności od rasy i przedziału wiekowego w stosunku do wartości wyliczonych na podstawie występowania chłoniaka w danym wieku (D. S. Edwards, W. E. Henley, E. F. Harding, J. M. Dobson, and J. L. N. Wood, Breed incidence of lymphoma in a UK population of insured dogs, Veterinary and Comparative Oncology, vol. 1, no. 4, pp. 200–2206, 2003).
Badano również zależność między rasą a immunofenotypem chłoniaka. Zaobserwowano predyspozycję rasową bokserów do występowania chłoniaków T-komórkowych. Natomiast u owczarków niemieckich i rottweilerów zauważono zwiększono zachorowalność na chłoniaka B-komórkowego.
CZERNIAK (MELANOMA)
Czerniaki występują stosunkowo często u psów. Stanowią 4% nowotworów skóry i są jednym z najczęstszych nowotworów złośliwych jamy ustnej u tego gatunku. Nowotwory wywodzące się z melanocytów mają różny przebieg kliniczny. Melanomy zlokalizowane w jamie ustnej/dotyczące bony śluzowej są zazwyczaj złośliwe. Postać skórna i oczna mają zazwyczaj łagodne zachowanie biologiczne, ale guzy powiek i łożyska paznokcia są zwykle złośliwe. Czerniaki skóry częściej występują u psów z silnie pigmentowaną skórą, zwłaszcza u sznaucerów i terierów szkockich. U psów małych ras, zwłaszcza ucocker spanieli i pudli oraz psów z ciemno-pigmentowaną błoną śluzową jamy ustnej zaobserwowano zwiększone ryzyko rozwoju czerniaka jamy ustnej. Inne badania dotyczące epidemiologii czerniaka jamy ustnej wykazały zwiększone ryzyko jego wystąpienia u chow chow, golden retrieverów, krzyżówek pekińczyków/pudli, natomiast u bokserów i owczarków niemieckich melanoma jamy ustnej była obserwowana rzadziej. Nie jest jasne, czy te predyspozycje rasowe odzwierciedlają genetyczne ryzyko czy jedynie mają związek ciemną pigmentacją, czy może ma tu znaczenie połączenie obu tych parametrów. W jednym z badań wykazano, że u dobermanów i sznaucerów miniaturowych ponad 75% czerniaków jamy ustnej ma łagodny przebieg kliniczny, natomiast u pudli miniaturowych zaobserwowano, że więcej niż 85% wykazuje wysoką złośliwość, choć lokalizacja nowotworu może być czynnikiem zakłócającym rezultaty tych badań.W epidemiologii melanomy u ludzi ekspozycja na światło słoneczne jest uznawana za czynnik środowiskowy biorący udział w patogenezie złośliwego czerniaka skóry. Jednakże u 6 do 14% chorych w wywiadzie opisywano członka rodziny chorego na czerniaka. Podejrzewa się, że w takich przypadkach odpowiadają złożone interakcje środowiskowe i genetyczne.
GUZY GRUCZOŁÓW MLEKOWYCH
Guzy gruczołów mlekowych są najczęściej występującymi nowotworami dotyczącymi całej populacji suk, stanowiące 50-70% wszystkich nowotworów. Standaryzowany współczynnik zachorowalności wynosił 205/100000 psów/rok opracowany na podstawie populacji ubezpieczonych psów w Wielkiej Brytanii. Średni wiek zachorowania wynosi około 8 lat. Dowiedziono, że stymulacja hormonalna jajników zwiększa ryzyko rozwoju nowotworu gruczołów mlekowych u psów, ale także u innych gatunków (w tym ludzi). Usunięcie jajników i macicy przed 2 rokiem życia znacznie zmniejsza ryzyko rozwoju guzów gruczołu mlekowego w późniejszym życiu. Częstotliwość występowania guzów gruczołu mlekowego nie jest zależna od rasy. Dowiedziono, że w rozwoju nowotworów piersi u ludzi ma znacznie podłoże genetyczne. Jednakże, obecnie uważa się, że ryzyko rozwoju nowotworu piersi jest uważane za wieloczynnikowe. Do tej pory, mimo coraz bardziej potężnych metod techniki molekularnej, dostępnych do sekwencji nowotworów piersi, badacze nie są w stanie wyjaśnić konkretnych czynników genetycznych.INNE NOWOTWORY POCHODZENIA NABŁONKOWEGO, RAKI
W przeciwieństwie do znacznej częstotliwości rozwoju raka płuc i raka jelita grubego w populacji ludzkiej, zwłaszcza w świecie zachodnim, występowanie raka płuc i jelita grubego jest stosunkowo rzadkie w populacji psów. Liczba rejestrowanych nowotworów i klinicznych analiz przypadków uwidoczniły predyspozycje rasowe do rożnych nowotworów, jednakże są to jedynie obserwacje kliniczne, bez poparcia badaniami genetycznymi.RODZAJ NOWOTWORU | PREDYSPOZYCJE RASOWE |
rak gruczołów okołoodbytowych | angielski cocker spaniel angielski springer spaniel cavalier king charles spaniel |
rak płaskonabłonkowy palców | sznaucer olbrzym pudel duży |
rak nabłonka przejściowego pęcherza moczowego rak dolnych dróg moczowych | terier szkocki west highland white terrier owczarek szetlandzki airedale terrier beagle |
rak prostaty | doberman owczarek szetlandzki terier szkocki beagle german short haired pointer airedale terrier elkhund szary |
rak żołądka | owczarek szkocki długowłosy owczarek belgijski |
rak tarczycy | golden retriever beagle husky syberyjski |
rak jamy nosowej | owczarek szkocki owczarek szetlandzki |
nowotwory aorty/ciałka aortalnego (paraganglioma, przyzwojak) | buldog angielski bokser boston terrier |
nowotwory mózgu | bokser golden retriever boston terrier |
nowotwory jąder guz z komórek Sertoliego nasieniak (seminoma) | owczarek szetlandzki owczarek szkocki elkhund szary |
Tabela 3. Dodatkowe predylekcje rasowe do występowania różnorodnych typów nowotworów (zgodnie z sugestiami z J. M. Dobson, Breed-Predispositions to Cancer In Pedigree Dogs, Hindawi Publishing Corporation, ISRN Veterinary Science, Volume 2013, Article ID 941275).
NOWOTWORY MÓZGU
Wśród wszystkich wewnątrzczaszkowych nowotworów złośliwych, najczęściej rozwijającym się guzem centralnego układu nerwowego jest oponiak oraz nowotwory gleju (gwiaździak i skąpodrzewiak). Brodawczak splotu naczyniówkowego, rdzeniak, neuroblastoma i wyściółczak występują rzadziej. Zaobserwowano u golden retrieverów i bokserów zwiększone ryzyko wystąpienia pierwotnych guzów wewnątrzczaszkowych w stosunku do populacji innych pacjentów z klinik autorów artykułów źródłowych. Możliwe, ze rasy brachycefaliczne mogą być bardziej podatne na rozwój glejaka. W jednym z badań zauważono, że u bokserów i boston terierów dochodzi częściej do rozwoju gwiaździaka, skąpodrzewiaka lub niezróżnicowanego glejaka niż innego rodzaju nowotworu pierwotnego śródczaszkowego. Boksery stanowią niemalże 50% psów z guzami mózgu, zakwalifikowanym do radioterapii w Cancer Therapy Unit w Cambridge.Piśmiennictwo:
- J. M. Dobson, Breed-Predispositions to Cancer In Pedigree Dogs, Hindawi Publishing Corporation, ISRN Veterinary Science, Volume 2013, Article ID 941275.
- D. S. Edwards, W. E. Henley, E. F. Harding, J. M. Dobson, and J. L. N. Wood, Breed incidence of lymphoma in a UK population of insured dogs, Veterinary and Comparative Oncology, vol. 1, no. 4, pp. 200–2206, 2003.
- Artykuły wykorzystane w powyższych opracowaniach (dostępne w piśmiennictwie powyższych artykułów).
lek. wet. Urszula Jankowska
onkolog weterynaryjny
Absolwentka Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.
Członek Sekcji Onkologii Polskiego Stowarzyszenia Lekarzy Weterynarii Małych Zwierząt oraz European Society of Veterinary Oncology (ESVONC).
Stale pogłębia swoją wiedzę uczestnicząc w konferencjach krajowych i zagranicznych, także poświęconych medycynie onkologicznej.
Ukończyła kurs II stopnia w zakresie onkologii małych zwierząt w European School for Advanced Veterinary Studies (ESAVS).